IDDSI (*) is een internationaal raamwerk waarmee je de consistentie van eten en drinken nauwkeurig kunt aangeven. Zodat de patiënt met kauw- en slikproblemen zich niet verslikt. In het Antoni van Leeuwenhoek te Amsterdam werken ze ermee.
Het luistert nauw om eten en drinken te bereiden voor mensen die lijden aan dysfagie ofwel kampen met kauw- en slikproblemen. Dit moet exact afgestemd zijn op de persoon. Zo niet, dan kan deze zich verslikken en/ of blijven er stukjes achter in de keel die in de longen terecht kunnen komen. Een ontsteking kan het gevolg zijn.
Werner Drent is chef-kok (in dienst van Hutten) van het Antoni van Leeuwenhoek (ruim 200 bedden). Dit ziekenhuis is gespecialiseerd in de behandeling van kanker. Drent vindt de invoering van de internationale standaard IDDSI een enorme verbetering.
“Tot voor kort duidden we consistenties aan met termen die niet duidelijk aangeven wat je kunt verwachten”
Drent: “Tot voor kort duidden we consistenties aan met termen die niet duidelijk aangeven wat je kunt verwachten: stroopdik, honingdik, karnemelkdik. Maar dan weet je nog maar heel weinig. Je hebt bijvoorbeeld vloeibare honing en vaste honing. Dus wat is honingdik dan precies?”
Dat leidde tot misverstanden en onveilige situaties voor mensen met dysfagie. IDDSI is daarom een uitkomst. Met dit raamwerk kun je exact aangeven wat de consistentie is van een drank of een gerecht.
Het raamwerk is gebaseerd op twee omgekeerde piramides en gaat van 0 tot en met 7. Om onderaan bij de dranken te beginnen: 0) dun vloeibaar 1) licht vloeibaar 2) matig vloeibaar 3) dik vloeibaar 4) zeer dik vloeibaar / glad gemalen 5) fijngemalen en smeuïg 6) zacht en klein gesneden 7) normaal / makkelijk te kauwen. Testen wijzen uit in welke IDDSI het gerecht of de drank thuishoort.
Ook de patiënt wordt getest. Welke IDDSI kan hij of zij aan zonder risico op verslikken? Het testen van de patiënt is het werk van de logopedist.
De vloeibare substantie test ze met een 10 ml spuitje
In het bedrijfsrestaurant van het Antoni van Leeuwenhoek laat Marise Neijman, die als logopedist bij het project is betrokken, zien hoe het testen van eten en drinken in zijn werk gaat. De vloeibare substantie test ze met een 10 ml spuitje.
IDDSI 0. De 10ml vloeistof gaat in het spuitje. Haal de vinger tien seconden van de opening. Blijft er na 10 seconden niks achter in het spuitje, dan wordt het IDDSI 0.
IDDSI 1. Blijft er na 10 seconden 1 tot4 ml achter in het spuitje, dan wordt het IDDSI 1.
IDDSI 2. Blijft er na 10 seconden 4 tot 8 ml achter in het spuitje, dan wordt het IDDSI 2.
IDDS 3. Blijft er na 10 seconden meer dan 8 ml achter in het spuitje, dan is het IDDSI 3. Bij de vorktest – daarbij plaats je de substantie op een vork – druppelt de substantie langzaam door de tanden van de vork.
IDSI 4. Bij de vorktest ligt de substantie boven op de vork. Het loopt of druppelt niet continu door de tanden van de vork heen. Bij de lepeltest, waarbij het voedsel op de lepel wordt gelegd, behoudt het voedsel haar vorm. Het valt gemakkelijk van een gekantelde lepel. Het mag niet stevig of plakkerig zijn.
IDDSI 5. Voor volwassenen moeten de deeltjes kleiner zijn dan 4 mm, voor baby’s en kinderen kleiner dan 2 mm. Bij de vorktest moeten de stukjes tussen de tanden van de vork passen. Standaard bedraagt die afstand namelijk 4 mm. Bij de lepeltest behoudt het voedsel haar vorm op de lepel. Is de lepel licht gekanteld dan valt de substantie er makkelijk af. Deze mag niet stevig of plakkerig zijn.
IDDSI 6. Voor volwassenen mogen de stukjes niet groter zijn dan 12 mm bij 15 mm, voor kinderen is dat 8 mm bij 8 mm. Doe de vorkdruktest. Het voedsel moet volledig pletbaar zijn als je er met de vork op drukt. Het mag de oorspronkelijke vorm niet terugkrijgen.
IDDSI 7. Normaal, makkelijk te kauwen. Doe de vorktest. Met een vork moet je makkelijk een stukje van de voeding af kunnen ‘snijden’. Denk bijvoorbeeld aan gebakken zalm.
Het team bestaat uit logopedist, diëtist, voedingsassistent, kok en verpleegkundige.
Doordat je weet welke IDDSI je voor de patiënt moet hebben, kun je het eten en drinken erop afstemmen. Bij de invoering van IDDSI in het Antoni van Leeuwenhoek – gemiddeld vijf patiënten van het ziekenhuis kampen met slikproblemen – is een team betrokken bestaande uit logopedist, diëtist, voedingsassistent, kok en verpleegkundige.
Voedingsassistenten testen of de gerechten veilig zijn voor die patiënt, aldus Neijman. “Ook de koks zijn getraind. Zij kunnen nu praktisch alle gerechten omzetten in IDDSI. We gaan straks ook van start met een speciale IDDSI-menukaart.”
Door de toepassing van IDDSI is er nu meer aandacht voor de voeding van dysfagiepatiënten. Ten aanzien van de veiligheid natuurlijk, maar ook ten aanzien van variatie en smaak. Voorheen kregen ze vaak gerechten zoals vla, yoghurt en appelmoes, want die zijn redelijk veilig.
Nu is bijna alles mogelijk. Een boterham kan desgewenst IDDSI 3 worden gemaakt, dik vloeibaar. Spaghetti kan ook. En dat laat Drent zien. Hij plaatst twee borden spaghetti, met gehakt Bolognese, erwten met een vleugje rucola en tomatensaus op tafel. Gemalen en twee keer door een puntzeef gehaald. Daarna gemodelleerd met de spuitzak. Kijk eens aan: IDDSI 4.
“Er is nu veel meer aandacht en liefde voor gemalen voeding”
De chef presenteert het gerecht koud, klaar om geregenereerd te worden, met zo weinig mogelijk vocht, anders kom je mogelijk in een andere consistentie terecht.
Drent: “Er is nu veel meer aandacht en liefde voor gemalen voeding. Vroeger, heel vroeger, werd alles door elkaar gehusseld, later werd dat wat beter, doordat we de ingrediënten meer van elkaar gingen scheiden, maar nu is het echt goed qua vorm en smaak. Dankzij IDDSI is de belangstelling voor gemalen voeding bij de makers enorm toegenomen. Ook bij ons zoals je ziet.”
*IDDSI staat voor International Dysphagia Diet Standardization Initiative.
Hoe ga je van start?
Stel, je wilt in je ziekenhuis of verpleeghuis van start gaan met IDDSI. Waar moet je dan beginnen? Logopedist Marise Neijman adviseert de volgende stappen te zetten:
- Ga samenwerken binnen een team van koks, voedingsassistenten, logopedisten, diëtisten en verpleegkundigen.
- Inventariseer de processen in het ziekenhuis of de instelling. Stel vast of en hoe je die moet aanpassen.
- Ga op zoek naar kennis en ervaring. Zie www.iddsi.org en www.iddsidex.nl.
- Zoek specialisten die opleidingen verzorgen. Kies er een uit.
- Voer IDDSI stap voor stap in en maak gebruik van de ervaringen van collega’s die dat proces al hebben doorlopen.
Tips bij het testen
1) Gebruik bij elke test een schone, droge spuit van het juiste type BD#305959 of BD#300912.
2) Test tweemaal of meer voor een grotere betrouwbaarheid.
3) Controleer op klontjes. Zijn die aanwezig, dan is de vloeistof of substantie niet geschikt voor mensen met een slikstoornis.
4) Zorg ervoor dat je de substantie op de beoogde serveertemperatuur test.
